Thursday, January 29, 2009

”უხილავი ბავშვები”

ნათია გულიაშვილი
თბილისი. 30 იანვარი, 2008

“ბავშვი, სრული და ჰარმონიული განვითარებისთვის, უნდა იზრდებოდეს ოჯახურ გარემოში. ბედნიერების, სიყვარულის და თანაგრძნობის ატმოსფეროში. ბავშვი უნდა იყოს მომზადებული საზოგადოებაში დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის, მშვიდობის, ტოლერანტობის, თავისუფლების, თანასწორობისა და სოლიდარობის სულისკვეთებით” – ამონარიდი გაეროს კონვენციიდან ბავშვთა უფლებების შესახებ.

უკანასკნელი ათწლეულების მანძილზე, მთელს მსოფლიოში ომების შედეგად 2 მილიონამდე არასრულწლოვანი დაიღუპა. “უხილავები ბავშვები” – ეს სახელი აერთიანებს სხვადასხვა ქვეყნის რეჟისორთა რამდენიმე ნამუშევარს, რომელშიც პირველი ფილმი პატარა აფრიკელ ბიჭზეა. ბიჭი სამოქალაქო ომშია ჩართული და იარაღით და ყუმბარებით ხელში საკუთარ სახლსა და სკოლაზე ოცნებობს.
საქართველოში, აგვისტოს ომში იარაღიანი ბავშვები არ ყოფილან (თუმცა ბევრი ე.წ. რეზერვისტის ასაკობრივი ზღვარი არასრულწლოვანების მიჯნასთან საკმაოდ ახლოს იყო), მაგრამ იმ გარემოში, სადაც, ამ ომის შემდეგ, დევნილ ბავშვთა უმეტესობას უხდება ცხოვრება, ფილმის გმირივით, ყველა მათგანი თავის სახლზე, მეგობრებსა და სკოლაზე ოცნებობს. მანამ კი, სანამ სახელმწიფო მიყენებულ ეკონომიკურ თუ პოლიტიკურ ზარალს ითვლის, უხილავი ბავშვების პირადი განცდები, პრობლემები და სურვილები, კამერის და უფროსების ყურადღების მიღმა, ასევე უხილავად რჩება.

გაჩერება პირველი:

ახალი ხურვალეთი

არ უნახავს დაჭრილი ადამიანები და ომი, როგორც ასეთი, 5 წლის ლიკას ცნობიერებაში ბუნდოვან მოვლენად დარჩა. მაგრამ ახლა ის ცხოვრობს აქ, სადაც ოთახებში სველი კედლებია, სინესტეა, სადაც არ აქვს თოჯინები, თანატოლებს არ იცნობს, ვერ დადის ბაღში.
აქ მისი სახლი ზუსტად ისეთივეა, როგორც ყველა დანარჩენი। შიგნიდან სველი და გარედან ფერადი კედლებით. ეს ახალი ხურვალეთის კომპაქტურად დასახლებული ტერიტორიაა.
ისე კი, ლიკა სოფელ სუისში ცხოვრობდა. მშობლებთან ერთად 9 აგვისტოს დატოვა იქაურობა, სადაც უკვე ჯარი შედიოდა. მეორე დღეს სუისში დაბომბვები დაიწყო. ლიკა კითხვებზე არ მპასუხობს. სამაგიეროდ, გოგონას დედა მიყვება ომისშემდგომი “მოგზაურობის” ამბავს, სოფლიდან ჯერ თბილისში, გლდანულაში, საბავშვო ბაღის შენობაში რომ შეასახლეს, მერე კი აქ გადმოიყვანეს.

“თბილისში ბაღში მაინც დადიოდა, ბავშვებს ეთამაშებოდა, თან ნათესავებიც გვყავდა, მისი ტოლები. მშრალ ოთახში ვცხოვრობდით. აქ კიდე კედლები სუ სველია. შეშას ძალიან ცოტას გვაწვდიან და ვისაც მამაკაცები ჰყავს სახლში, იძულებული არიან მინდვრებში გადავიდნენ და დიდი ხეები მოათრიონ. დიდი ტაშტი ვისაც გვაქვს, ოთახშივე ვბანთ ბავშვებს, ან ქალაქში [გორში] მივდივართ” - გვიამბობს ლიკას დედა.

საკვებიც არ ჰყოფნით. განსაკუთრებით, რძის პროდუქტების დეფიციტს განიცდიან, რაც ბავშვის კვების რაციონის აუცილებელი კომპონენტია.
ლიკა მთელი ამ ხნის მანძილზე ისევ ჩუმად გვისმენს. ბოლოს კი ერთდაერთი სიტყვით მპასუხობს შეკითხვაზე, თუ რა უნდა თოვლის ბაბუსგან საახალწლო საჩუქრად: “კუკლა”.

ორიოდე სახლი და ატალახებული, უსწორმასწორო მიწა ჰყოფს ლიკას 8 წლის ნინოსგან, თუმცა ბავშვები ერთმანეთს არ იცნობენ. ნინო სოფელდისევიდანაა. 7 აგვისტოს თბილისში, დედასთან ერთად, ნათესავის დაბადების დღეზე წავიდა და სოფელში ვეღარ დაბრუნდა. მალე ოჯახის სხვა წევრებსაც მოუხდათ დისევის დატოვება. ნინო ძალიან აქტიურია და ეტყობა, ლაპარაკიც უნდა. ცოცხლად მიყვება თავის ამბავს და ყველა შეკითხაზე მპასუხობს. არც თავის უკმაყოფილებას მალავს:
“თბილისში არ მომწონდა, რადგან მეგობრები ყველანი სოფელში მყავდა. არა, თბილისშიც კი იყვნენ ბავშვები, მაგრამ ცოტა. აქ კიდე, არ არიან”.
თავისი სოფლის სკოლაში 2 კლასი დაამთავრა. ახლა, წესით, მესამეში უნდა იყოს, მაგრამ აქ სკოლაში ვერ დადის. უტრანსპორტობის გამო. ფეხით კი, სკოლა ძალიან შორსაა.

ისევე, როგორც მეზობლად დასახლებული ფატი დარბაიძის 4 შვილისთვის. ნორმალურ ტრანსპორტს ჰპირდებიან, მაგრამ ჯერ არ მოუყვანიათ. იმ ავტობუსს კი, რაც აქამდე დადიოდა, ურჩევნია სახლში დატოვოს ბავშვები.
“სკამები თითქმის არაა, რომ დასხდნენ, ფანჯრებზე ცელოფნებია აკრული და ისიც ნახევრად ჩამოგლეჯილი. ჯერ ისედაც, ამ სველ კედლებში, დაციებული მყვანან და მაგ ტრანსპორტში უარესად გახდებიან.” - ამბობს ქალბატონი ფატი

სამედიცინო მომსახურება, შეიძლება ითქვას, არა აქვთ. ხურვალეთში გადმოსვლის პირველ კვირას ბავშვები ცუდად გახდნენ, რის გამოც სასწრაფოს გამოძახებაც დასჭირდათ: “ერთადერთი ტაბლეტი “პარაცეტამოლი” მომცა ექიმმა სამ ბავშვზე. სხვა არაფრით შემიძლია დახმარებაო. გატრიალდა და წავიდა”- ამბობს ქალბატონი ფატი. ბავშვებს ისევ საკუთარი ხარჯებით ნაყიდი მედიკამენტებით უმკურნალეს.

იძულებით გადაადგილებულ ქალთა არასამთავრობო ორგანიზაცია “თანხმობა”, ფაქტობრივად ერთადერთია, რომელიც ფსიქოლოგიური პროგრამით მუშაობს ახალი ხურვალეთის ტერიტორიაზე დასახლებულ ბავშვებთან.
სალომე ჟვანია, ერთერთია ამ არასამთავრობოს წარმომადგენელ 4 ფსიქოლოგთაგან, რომლებიც ყოველდღიურად ჩადიან ახალ ხურვალეთში და დევნილებით დასახლებულ სხვა რეგიონებში.

“მე ძირითადად ბავშვებთან ვმუშაობ. გვყავს 2 ასაკობრივი ჯგუფი 6-დან 10 წლამდე და 10-დან 17-მდე. სხვადასხვა სიტუაციაა, ზოგი უფრო გახსნილია,
ზოგი ჩაკეტილი. პატარები ძალიან მხიარულები არიან, რადგან გააზრებული არა აქვთ, რაც გადაიტანეს. უფრო მოზრდილები, განსაკუთრებით კი ბიჭები, რთულად იხსნებიან. ბავშვები არ იცნობენ ერთმანეთს, გარდა ამისა, ზოგან სხვადასხვა სოფლიდან არიან და ამის გამო უჭირთ კონტაქტში შესვლა სრულიად უცნობებთან, ზოგჯერ კი უბრალოდ სურვილიც არ აქვთ ერთმანეთის გაცნობის. ჩვენი პროექტის მიზანიც ესაა, რომ გავხსნათ და დავამეგობროთ ეს ბავშვები ერთმანეთს”.
- სალომე ჟვანია

ამისთვის ფსიქოლოგები სხვადასხვა მეთოდს იყენებენ. მაგალითად, ბავშვები ხატავენ დავალებით მოცემულ თემებზე, წერენ წერილებს, ერთვებიან სხვადასხვა ტიპის თამაშებში, ცეკვავენ. ბავშვების ერთად შეკრებას მამასახლისთა კოტეჯები ეთმობა (ახალი ხურვალეთის ტიპის ყველა დასახლებას, ახლა, საკუთარი მამასახლისი ჰყავს). როგორც სალომე ჟვანიამ გვითხრა, შეკრებებზე თითქმის ყველა ბავშვი მოდის, თუმცა რამდენიმე ისეთიც იყო, ვინც უარი თქვა ზემონახსენებ აქტივობებში მონაწილების მიღებაზე.

“ძალიან ბევრმა ბიჭმა მთხოვა, შეიძლება დავწეროთ ჩვენი ამბავი, რაც გადაგვხდაო?, ანუ ბავშვებს უნდათ გამოტანა იმისა, რაც ამ ომის პერიოდში გადაიტანეს და ძალიან მნიშვნელოვანია ასეთ დროს მათთვის ლაპარაკი. ვაპირებთ, შედარებით მოზრდილებს ცალ-ცალკე დაველაპარაკოთ, რადგან პატარებთან ერთად ნაკლებად იხსნებიან და უფრო შეშინებულებიც არიან”. - ამბობს ფსიქოლოგი

თანატოლებთან ურთიერთობის დეფიციტს, სკოლის გარემოს მოწყვეტას, მომავალში საზოგადოებასთან ინტეგრაციის პრობლემებიც შეიძლება მოჰყვეს. ფსიქოლოგის თქმით, ასეთ გარემოში ბავშვის განვითარება სერიოზულად ფერხდება და სამუდამოდ თუ არა, შეიძლება, დიდი ხნით ჩაიკეტოს მოზარდი. გამოსავალი კი, მათი ურთიერთობების წახალისებაა – გასართობი სათამაშო ცენტრის, თუ ფეხბურთის მოედნის სახით.

გაჩერება მეორე:

ტყვიავი

სოფელში მოსახლეობის ნაწილი ჯერ არ დაბრუნებულა. ამიტომ ხალხი ცოტაა, ბავშვები - კიდევ უფრო. თუმცა, ტყვიავის მცხოვრებნი ლეგენდასავით ჰყვებიან პირველკლასელი მამუკა კაპანაძის ამბავს, რომელიც ერთადერთი ბავშვი ყოფილა, ვინც ომის დღეებში სოფელი არ დატოვა. მის სახლში შესულ რუს ჯარისკაცებს გაკვირვებით უკითხავთ: _ ჩვენი არ გეშინიაო? არაო, – მამუკას უთქვამს. მერე კი, ერთ-ერთმა ჯარისკაცმა თავისი ჯვარი აჩუქა და ასე “მონათლაო”.


ტყვიავში მამუკას ვერსად მივაგენით, ლეგენდის ნამდვილი გმირივით ბოლომდე იდუმალი დარჩა. თუმცა, როცა სოფლის თავსა და ბოლოში ყველა მის ამბავს გიყვება, ძალაუნებურად იჯერებ, რომ ომის უხილავ ფურცლებზე, თურმე, ასეთი ამბებიც შეიძლება დაიწეროს.


3 აგვისტოს ტყვიავში დაიბადა, ექვსში კი, როცა სოფელში სროლების ხმამ იმძლავრა, თბილისში წაიყვანეს კიდევ ერთი კაპანაძე, 3 დღის ბესო. ახლა სოფელში მისი ბიძა, დიმა ცხოვრობს და მისგანვე ვიგებთ ომსგარიდებული ახალშობილის ამბავს. ბესოს, შეიძლება ითქვას, ყველაზე მეტად გაუმართლა, რადგან აგვისტოს ომის შესახებ, წლების შემდეგ, მხოლოდ მოყოლილ ამბებს თუ გაიგებს. ახლა იგი 5 თვისაა და ორგანიზაცია “World Vision”-ის დახმარებით თბილისში, დედათა და ჩვილ ბავშვთა თავშესაფარშია. ჯერჯერობით საკვებით, მედიკამენტებით და საჭირო ინვენტარით “World Vision” ამარაგებს, თუმცა პროგრამა იანვრის ბოლომდე გასტანს, მერე კი, ბესოს დედამ ჯერ არ იცის სად წავლენ. ტყვიავში მათ დამწვარ სახლს ბიძია დიმა აშენებს.


ჯული, თათია და ზაქრო მელითაურები სკოლამდელი ასაკის არიან. როცა ტყვიავში სროლები დაიწყო, დედამ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით წამოიყვანა თბილისში, ნათესავებთან. მერე კოჯორში გადაიყვანეს 25 დღით. ბოლოს კი გორში, კარავში - სადაც ერთი თვე გაატარეს.

“კოჯორში ძალიან კარგი პირობები იყო, მაგრამ ნაცნობი არავინ მყავდა, მარტო ვიყავი და მიჭირდა ბავშვების მოვლა, ამიტომ წამოვედი გორში. აქ ხშირად დამყავდა გასართობ ცენტრში სათამაშოდ, ფილმებსაც აჩვენებდნენ” – ამბობს პატარა მელითაურების დედა, ნანა ლაფაჩი.

9 ოქტომბერს სოფელში დაბრუნებულ პატარებს აღარ დახვდათ ის, ვინც კანფეტებს ყიდულობდა. ასე დარჩა მათ ცნობიერებაში ბაბუა, რომელმაც ასაკის გამო, სოფელი ვეღარ დატოვა. ძმასთან ერთად მოკლეს ოსებმა. მერე კი, მეზობლებმა იქვე მცხოვრები რუსი ქალბატონის დახმარებით, რუს ჯარისკაცებს სთხოვეს შველა მათ დამარხვაში.
“ვფიქრობ ხოლმე, კიდე კაი, რომ პატარები იყვნენ და საღი გონებით თავში არ ჩარჩებათ ეს საშინელება” - ნანა ლაფაჩი.

თუმცა გაუცნობიერებლად, მათი ცხოვრების ჯერ ხანმოკლე პერიოდი ომმა უკვე ორ ნაწილად გაყო. ახლა ისინი ძველი ამბების გახსენებას ასე იწყებენ: “სანამ ომი იქნებოდა...”

 

                                              ასევე მთავრდება თითქმის ყველა იმ ბავშვის საახალწლო სურვილი, ვისაც ამ მოგზაურობის დროს შევხვდი. მათ უნდათ დაბრუნდნენ იქ, სადაც ცხოვრობდნენ მანამ, სანამ ომი იქნებოდა.




16 comments:

I-მედია said...

kargi namushevaria..etkoba rom bevri gishromia da axlos gagicvnia omis dros dazaralebulkta mdgomareoba... amomwuravad saubrob im problemebze rac mat eqmnebat, uketesi iqneboda tuki amdeni problema dagrovda imati poziciac dagefiqsirebina visac ekisreba mat mdgomareobaze pasuxismgebloba..saintareso iqneboda mati azric mogvesmina..eg iko da eg..warmatebebs gisurveb..tako svanidze

I-მედია said...

gmadlob tako: )
rac sheexeba shens shenishvnas: es aris reportajis janris statia, rac iTvaliswinebs nanaxis agweras - faqtebi + tavisufali "mxatvruli" narativi. amdenad, ar itxovs "yvela mxaris" komentarebs da balansis dacvas am kutxiT. ertaderti fsiqologi chavsvi, imistvis, rom uket gadmomeca am bavshvebis mdgomareoba. aq rom xelisuflebis, an zogadad "pasuxismgebel pirta" komentarebic chamesva, sxva mimartulebit cavidoda statia. imedia gasagebad agixseni : )

NaTia

I-მედია said...

ძალიან საინტერესო სტატია, ძალიან ემოციური და ცოცხალი. პატარა შენიშვნასავით მაქვს - მომეჩვენა, რომ ზოგან გადასვლები არალოგიკურია და მეტი ორგანიზება სჭირდებოდა სტატიას. შეიძლება მე მომეჩვენა და არც არის ასე...

ნინო გელაშვილი

I-მედია said...

kargi statiaa, ufro sworad statiis ragc nawili uketesia, ragac cotati naklebad :)) magalitad sainteresoa nodaris saxe, 3 dgis axalshobili kapanazesic, mainc ragacit gamorcheulia da banalurs ar hgavs.

ertaderinshenishvnasavit rac mak eg ari, rom raxan statia bavshvebzea ufro meti komentari rom yofiliyo bavshvebisgan, da ara mati mshoblebisgan ufro damainteresebda me piradad, bavhsvebs yoveltvis saintereso azrebi aqvt xolme ):)

warmatebebi
tutana

I-მედია said...

damaviwyda damewera, dasasruli momewona, kargi frazaa.
TUTANA

I-მედია said...

თუთანა, აბსოლუტურად ვიზიარებ შენიშვნას ბავშვების კომენტარებთან დაკავშირებით. უბრალოდ, ის ბავშვები, ვინც ვნახე, იმდენად პატარები იყვნენ (5 წლამდე), ბუნებრივია, ვერ მომიყვებოდნენ იმას, რაც მშობლებმა მითხრეს. რამდენიმე საერთოდ არ მპასუხობდა :| თუმცა როცა ჩამოვედი, მერე ვინანე, რომ უფრო მეტი მოზრდილი ვერ ვნახე, მათივე სიტყვებით უფრო საინტერესო იქნებოდა ამბის მოყოლა. ერთი პრობლემაც მქონდა, ჯგუფს, ვინც იქ წავედით, დრო არც ისე ბევრი გვქონდა :(((

კიდევ მინდოდა მეთქვა, რომ შენი კომენტარები ყველაზე მეტად მომწონს, კრიტიკულობით და ობიექტურობით :) ჰოდა, არ გინდათ კონკურსი ჩავატაროთ საუკეთესო კომენტარებზე? :D :P

I-მედია said...

natia, dzalian momecona sheni nashromi. etyoba, rom bevri gishromia. chemi azrit, dznelia cero pirvel pirshi ise, rom mkitxvelis gagizianeba ar gamoicvio, mkitxvelma subiekturobashi ar dagadanashaulos. shens shemtxvevashi es namdvilad ar igrdznoba.

keti todua

I-მედია said...

mec dzalian momecona statia, saintereso sakitxavi iko.martlac sheimchneoda rom bevri ishrome da sheecade gadmogeca zustad nis rac im xalxs acuxebda ise rom es zedmetad mdzime sakitxavi ar kopiliko:)
anano shubitidze

I-მედია said...

pirveli adamiani xar vinc tavis statiaze chems mier (da ara marto chems mier) daweril shenishvnaze tkva viziarebo:))

mizezebi absoluturad gasagebia da kargad mesmis, wegan lekciazec agnishnes drois arkonastan dakavshirebuli problemebi:))

chemi komentarebis `dafasebistvis` gmadlob :))))))))
tutana

I-მედია said...

movixible potoebit,gadasarevia da zustad asaxavs m realobas razec cer.absoluturad adekvaturi potoebia sheni statiisa.kochag.statia sakmaod sainteresod momechvena da ar shemizlia ar agvnishno,rom tema romelzec dacere,sakmaod aqtualuria dgesdgeobit qartul sazogadoebashi.statias ashkarad etkoba,rom jurnalistma sakmaod kargad da bevri imushava,respondentebis simravlec ashkarad chans,rac misagebi da kargia.miuxeavad imisa,rom statia dasawyisistvis uzarmazarad momechvena,chemda gasakvirad bolomde chavikitxe,anu amit imis tqma minda,rom sheni statia zalian kargad da msubuqad ikitxeba.kochag!:-))mari ozashvili

I-მედია said...

კარგი ნამუშევარია და თუ გავითვალისწინებთ სტატიის თემას, მით უფრო დასაფასებელია შენი წერის სტილი, იმიტომ, რომ ძნელია წერო "ომის ბავშვებზე" ემოციებისა და პათეტიკის გარეშე, რაც შენ შეძელი.

და კიდევ,
...სახლები შიგნიდან სველი და გარედან ფერადი კედლებით...
...ომის უხილავი ფურცლები...
და დასასრული:"სანამ ომი იქნებოდა"–ძალიან მომეწონა:)

კეთილი სურვილებით
ხატია

I-მედია said...

dzalian sainteresoa, didi interesit cavikitxe da txrobac dzalian momewona. etyoba rom dzalian bevri imushave da shedegic saxezea. ertaderti shenishvna rac meqneba isaa, rom dzalian didia. me vkitxulob immitom rom chemi kolega xar da mainteresebs sheni nashromi, magram im adamians romelsac ubralod informaciis wakitxva unda sheidzleba daezaros da aseti shesanishnavi statia ar waikitxos. piradad chemtvis dzalian misagebi da mosawoni iyo. didi madloba aseti saintereso statiistvis:)

I-მედია said...

dalian sainteresoa,kargad ikitxeba,ubralod mec gaviziareb saerto azrs da vfiqrob bavshvebisgan meti komentari uketesi iqneboda:)

I-მედია said...

natia, sanam ushualod statiaze gadavidode, vityvi, rom fotoebi momewona_miiqcia chemi yuradreba da winaswarac shemiqmna garkveuli warmodgena. statiis wakitxvis shemdeg ki agmovachine, rom fotoebi statiis mokle komentirebas ki ar axdenda(rogorc es xshirad xdeba xolme), aramed avsebda mas. sheni plusia isic, rom weris stilis simsubuqesa da mxatvrulobas dzalian kargad utavseb erTmanets ise, rom bolomde jurnalistad rchebi. momewona, rom aseT sayoveltaod ganxilul temaze shedzeli dzalian originaluri istoriebis agmochena. statias etyoboda, rom shen chaxvedi iq sadac unda chasulkiyavi, sheni tvalit naxe, gamoikvlie, gaiazre da dawere.
warmatebebi
qeti tikanashvili

I-მედია said...

nat dzalian kargi statiaa,martalia cota vrcelia da tavidan mxolod imitom davicye kitxva rom unda camekitxa magram siamovnebit chavedi boloshi.dasapasebelia rom atasjer daceril da cakitxul temaze shedzeli sainteresod dacera.xo kidev potoebic dzalian momecona,statias avsebs.carmatebebi:)keti tsurtsumia

I-მედია said...

natia, statia momewona, kvelaze metad is, rom exeboda bavshvebs tumca cota vrceli iko fotoebic shesabamisad shegirchevia.
natia, gisurveb warmatebebs.
nazi